حسین مسرّت
کتاب سترگ شاهنامه ،اثر ماندگار سخنور بزرگ زبان فارسی ، ابوالقاسم فردوسی که از پس سال های حادثه خیز در تاریخ ایران به یادگار مانده است، در دردیف آثار جاویدان ادبیّات جهان قرار دارد.در ارجمندی این کتاب مانا سخن بسیار گفته اند و برو بوم دانش همه رفته اند.بی گمان آنچه این کتاب را بر تارک ادبیّات فارسی نشانده است ، یکی هوشمندی سراینده اش بوده و دیگری بازتاب رادمردی و نیک مردی انسان هایی که نام ایران را بلند آوازه کرده اند. از این روی در این یک سدۀ گذشته صدها پژوهش بنیادی در زمینۀ شاهنامه انجام شده که همه استوار و در خور است و هنوز هزار بادۀ ناخورده در رگ تاک است.
یکی از این پژوهش های بایسته و شایسته ،« حمد، ثنا و ذکر خداوند در شاهنامه » اثر استاد دکتر پاپلی یزدی است و آن ،رویکرد خداشناسانۀ فردوسی در شاهنامه است ؛همو که در آغاز کتاب خود می گوید:
به نام خداوند جان وخرد کزین برتر اندیشه بر نگذرد
خداوند نام و خداوند جای خداوند روزی ده رهنمای
خداوند کیهان و گردان سپهر فروزندۀ ماه وناهید ومهر
همو که نخستین بیت زیبای این مثنوی اش آغاز گر بسیاری از سخن ها و کتاب ها شده است . همو که در جای جای این کتاب ، نام یزدان را برترین نام می خواند و می گوید:
ز یزدان بود زور ما خود که ایم بدین تیره خاک اندرون برچه ایم
***
به نام خداوند خورشید و ماه که دل را به نامش خرد داد راه
***
نخستین سخن چون گشایش کنیم جهان آفرین را ستایش کنیم
***
توانا و دانا و دارنده اوست خرد را و جان را نگارنده اوست
کتاب نامبرده در دو بخش سامان یافته است که در آغاز ،گفتار « مطالعۀ شاهنامه از دیدگاه های مختلف» جای گرفته و گردآورنده در آن به بیان : خرد وعقل، داد و دادگستری، نیکی کردن و دوری از بدی ، عفّت کلام، گذشت، احترام به دشمن، درس آزادگی و عزّت نفس ، مباحث اجتماعی، اقتصادی و مدیریّتی در شاهنامه و شهرسازی پرداخته است و سپس در بخش دوم که بخش اصلی کتاب است به گردآوری ابیاتی از شاهنامه در زمینه های : یکتاپرستی ، ستایش و یاد خداوند دست زده است.
بنا به نظر گردآورنده :« این ابیات از دیدگاه های دینی ، فلسفی، اعتقادی و … می تواند مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار گیرد» و حکیم بزرگوار، فردوسی با سرودن این اشعار، ننگ دوگانه پرستی وبت پرستی را از ایرانیان دورکرده است.( دیباچه)
گردآورنده در پایان بخش نخست چنین نتیجه می گیرد:« شاهنامه ،سند هویّت فرهنگ وادب ایران است. این سند ملّی، فقط نامۀ پهلوانی نیست، حکیم توس کلام آفرین است.فردوسی به تنهایی یک فرهنگستان است .فردوسی زبان آفرین است.(ص47 با تلخیص)
بی گمان کتاب دکتر پاپلی یکی از کارهای ارزنده ای است که دربارۀ شاهنامه انجام شده و پژوهشگران دیگری می توانند از دریای ژرف شاهنامه ،گهرهای دیگری بیابند و به دوستداران دانش دوست ادب فارسی پیش کش کنند.
حمد، ثنا و ذکر خداوند در شاهنامه؛ به کوشش: محمّد حسین پاپلی یزدی ، مشهد: پاپلی ، 1386، وزیری ، 323ص.