زهرا ملک ثابت
شخصیت پردازی یکی از عناصر مهم در داستان نویسی است . شخصیت پردازی در آثار طنز با شخصیت پردازی در آثار درام یا جدی متفاوت است . در آثار طنزِ شخصیت محور ، لازم است ، شخصیت اصلی و گاهی ضد قهرمان یا شخصیت های فرعی ، دارای عناصر و ویژگی های شخصیت پردازی طنز باشند .
متاسفانه تاکنون طنزنویسی در ایران رشد چندان مطلوبی نداشته است . یکی از عوامل آن عدم پرداخت صحیح به مقوله شخصیت پردازی طنز است که این خود باز می گردد به کمبود منابع مطالعاتی در زمینه طنزنویسی و عدم برخورد علمی با این مقوله .
ابوالفضل زرویی نصرآباد ، کیومرث صابری فومنی و عمران صلاحی را از بنیان گذاران طنز نوین ایران می دانند . طنز نوین ایران قدمت چندان زیادی ندارد . در این مقاله تلاش می شود ، عناصر شخصیت پردازی طنز در آثار منثور ابوالفضل زرویی نصرآباد بررسی گردد .
بحث و بررسی
داستان قورجنگله و مرد تنبک زن
خلاصه داستان : مرد تنبک زنی که برای امرار معاش ، تنبک می زند و با سوء استفاده از قورباغه ها کاری می کند که آنها با آهنگ تنبک برقصند و اینگونه پول بیشتری به جیب می زند تا اینکه یک روز قورباغه ای به نام قورجنگله در مقابل مرد تنبک زن می ایستد و او را تهدید می کند . مرد ابتدا تسلیم می شود ولی در نهایت متوجه می شود فریب قورجنگله را خورده و او یک قورباغه معمولی است .
عناصر شخصیت پردازی طنز :
هرچند که یک قورباغه دوکیلویی که حرف بزند غیرعادی و طنزآمیز است اما اینکه این شخصیت در مقابل یک انسان با تحکم و قلدر مآبانه سخن بگوید ، قدرت طنز بیشتری دارد .
قور جنگله ابتدای داستان اینگونه معرفی می شود : « یک قورباغه به چه بزرگی ! ( وزن تقریبی: دوکیلو ، توضیح نگارنده ) . » اما نویسده در یک چرخش غافلگیر کننده می نویسد : « اگر خوانندگان مثل بنده ایشان را دیده بودند ، تصدیق می کردند که ایشان قورباغچه هم نبوده چه رسد به قورجنگله » .
اغراق و بزرگنمایی شیوه ای متداول برای شخصیت پردازی طنز است . در این داستان درباره قورجنگله اغراق و بزرگنمایی شده است به ویژه آن جایی که می گوید : « من روزی دوتا آدم می خورم . مواظب باش دست از پا خطا نکنی » .
از تکنیک غیرعادی بودن شخصیت طنز بازهم آن جایی استفاده می شود که قور جنگله وضعیت آب و هوا را پیش بینی می کند و اتفاقاً پیش بینی اش هم درست است.
در مقابل شخصیت قورجنگله که با مبالغه و اغراق تصویر شده ، شخصیت ساده لوحِ مرد تمبک زن قرار دارد که در ایجاد آن از تکنیک دست کم گیری بهره گرفته شده است . در ادامه ماجرای دراماتیک مرد تمبک زن از وضعیت ساده لوح به انتقام گیرنده تغییر شخصیت می دهد . مرد تمبک زن بعد از رو دست خوردن در یک چرخش غافلگیر کننده ، قورجنگله را در یک کیسه می اندازد و با خود می برد .
شخصیت های طنز گاهی در مواجهه با مسئله از تکنیک کلک زدن و حیله گری استفاده می کنند . هر دو شخصیت این داستان با کمک حیله و نیرنگ با یکدیگر به تقابل می پردازند . در اوج کشمکش داستان ، هنگامی که قورجنگله خودش را لو می دهد که دندان ندارد برای عادی نشان دادن مسئله می گوید :
« راستش چیز است ، دندان که دارم ولی می دانی ، یعنی ، فقط مال آدم خوری است » .
این جمله ، نقطه عطفی است که جای حیله گر و طعمه شونده را عوض می کند .
مرد تمبک زن در صدد تلافی برای مقاصد شخصی برمی آید و باز هم از قورجنگله و سایر قورباغه ها سوء استفاده می کند . شخصیت های طنز اغلب به مجازات در جهت اصلاح و تربیت اعتقادی ندارند . آنها خودمحور هستند و بیشتر مقاصد شخصی خودشان را دنبال می کنند .
در پایان این داستان آمده است : « قورجنگله را هم می شود دید که کنار دست مرد نشسته و با دو دانگ صدایی که دارد گاهی درمایه ابوعطا چیزهایی می خواند » .
ابوعطا خواندن در اینجا کنایه دارد به شخصیت فرومایه ای که اظهار بزرگی می کند .
داستان نخودی ! کجا می روی ؟
خلاصه داستان : پیرمرد و پیرزنی که هیچگاه بچه دار نشده اند حسرت داشتن فرزند را دارند . یک روز پیرزن هنگام طبخ آش ، زیر لب آرزو می کند که ناگهان یک نخود از دیگ بیرون می پرد و اعلام می کند فرزند آنهاست . نخودی برای اینکه انتقام پدرش را از پادشاه فاسد بگیرد راهی سفر می شود . در راه یک عدد دندان مصنوعی ، یک بسته ماکارونی ، یک وکیل دادگستری و یک آدم صاف و ساده همراه او می شوند که نخودی همه آنها را قورت می دهد . در قصر پادشاه آنها به نخودی کمک می کنند از زندان پادشاه خلاص شود البته به غیر از آدم صاف و ساده که با او می ماند .
در نهایت پادشاه می پذیرد که نخودی به خزانه قصر برود و کاسه مسی پدرش را پس بگیرد ولی نخودی تمام خزانه را قورت می دهد . وقتی نخودی نزد پدر و مادرش برمی گردد غافلگیر می شود زیرا متوجه می شود که آدم صاف و ساده ، گنج های خزانه پادشاه را برداشته و فرار کرده است .
عناصر شخصیت پردازی طنز :
شخصیت اصلی در این نظیره طنزآمیز ، همانند قصه عامیانه نخودی یک نخود است که صحبت می کند و رفتاری همانند انسان دارد . قهرمان این داستان ، ظاهری غیرعادی دارد و به همین دلیل دست کم گرفته می شود . ابتدای داستان ، پدر وقتی که می فهمد نخودی پسرش است ، آهی می کشد و می گوید : « ای خدا ، چی می شد اگر این پسر یک جوان گردن کلفتی بود که می فرستادمش برود قصر پادشاه ، کاسه مسی ام را پس بگیرد و بیاورد » . ماجرای دراماتیک در ادامه داستان و هنگامی که نخودی در برابر پادشاه عرض اندام می کند و موفق می شود صورت می پذیرد .
در این داستان ، قهرمان طنز درصدد تلافی به قصد مقاصد شخصی است . او می خواهد با حاکم مبارزه کند تا انتقام پدرش را بگیرد و خودی نشان دهد . هدف او مانند بسیاری از قهرمانان داستان های طنز مقاصد سطحی و شخصی است . نخودی به دلیل فسادِ حاکم ظالم مبارزه نمی کند بلکه می خواهد کاسه مسی پدرش را از حاکم پس بگیرد .
شخصیت های غیرعادی و تخیلی دیگری هم در این داستان وجود دارند که کشمکش شخصیت اصلی با اینها بر طنز داستان افزوده است ، شخصیت هایی چون دندان مصنوعی ، بسته ماکارونی و شیری که حرف می زند . همچنین ارتباط این شخصیت های بی ربط به همدیگر در طول داستان سبب طنزآمیزی ماجرا می شود .
در تقابل نخودی و شیر ، عنصر غافل گیر کننده اتفاق می افتد . حاکم دستور می دهد نخودی را به قفس شیر بیندازند . صبح هنگامی که پادشاه به کنار قفس شیر می رود می بیند ، نخودی زنده است و دارد پول می شمارد . از طرفی دیگر شیر دندان هایش را مسواک می کند .
خودمحوری و حیله گری شخصیت نخودی در این قسمت از داستان معلوم می شود که او به خزانه می رود و علاوه بر کاسه مسی پدرش ، تمام جواهرات موجود در خزانه را هم قورت می دهد و از آنجا بیرون می رود . در غافل گیری نهایی یا ضربه نهایی داستان ، نخودی از فردی صاف و ساده رودست می خورد . آدم صاف و ساده دارای تضاد شخصیتی است زیرا شخصیت حیله گر او متضاد با شخصیت صاف و ساده اوست . تضاد شخصیتی از تکنیک های شخصیت پردازی طنز است
منابع :
1 . ابوالفضل زرویی نصرآباد ، غلاغه به خونه اش نرسید ، انتشارات نیستان ، 1389
2 . محسن سلیمانی ، اسرار و ابزار طنزنویسی ، انتشارات سوره مهر ، 1391
3 . فرزین پور محبی ، آشنایی با نگارش طنز در ادبیات نمایشی _ قسمت اول ، سایت شیرین طنز ، www.Shirintanz.ir ، نوشته شده در 30/ 10 / 1397
4 . فرزین پور محبی ، آشنایی با نگارش طنز در ادبیات نمایشی _ قسمت دوم ، سایت شیرین طنز ، www.Shirintanz.ir ، نوشته شده در 15/ 11 / 1397
5 . فرزین پور محبی ، آشنایی با نگارش طنز در ادبیات نمایشی _ قسمت سوم ، سایت شیرین طنز ، www.Shirintanz.ir ، نوشته شده در 30/ 11 / 1397
6 . فرزین پور محبی ، آشنایی با نگارش طنز در ادبیات نمایشی _ قسمت چهارم ، سایت شیرین طنز ، www.Shirintanz.ir ، نوشته شده در 23/ 12 / 1397
7. فرزین پور محبی ، آشنایی با نگارش طنز در ادبیات نمایشی _ قسمت پنجم ، سایت شیرین طنز ، www.Shirintanz.ir ، نوشته شده در 12/ 1/ 1398
8. فرزین پور محبی ، آشنایی با نگارش طنز در ادبیات نمایشی _ قسمت ششم، سایت شیرین طنز ، www.Shirintanz.ir ، نوشته شده در 8/ 2/ 1398
9. فرزین پور محبی ، آشنایی با نگارش طنز در ادبیات نمایشی _ قسمت هشتم ، سایت شیرین طنز ، www.Shirintanz.ir ، نوشته شده در 14/ 6/ 1398